Ο ΝΑΤΟΥΡΑΛΙΣΜΟΣ, Η ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΖΩΓΡΑΦΙΚΗ ΚΑΙ ΤΟ ΓΕΓΟΝΟΣ ΤΟΥ 1821.

Ο ΝΑΤΟΥΡΑΛΙΣΜΟΣ, Η ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΖΩΓΡΑΦΙΚΗ ΚΑΙ ΤΟ ΓΕΓΟΝΟΣ ΤΟΥ 1821….

του Γιώργου Κόρδη 

Ο νατουραλισμος είναι τρόπος σκέψης και οργάνωσης πραγμάτων, μορφών και ιδεών στο χωρο και στο χρόνο. Όπως κάθε τρόπος οργάνωσης επιτυγχάνει  ένα σύστημα σχέσεων και άρα παράγει μια μορφή δομής της κοινότητας και της ζωής. Ο νατουραλισμός επιθυμεί, λόγω καταγωγής απο τη σχολαστική Θεολογία και της Αναγέννησης τον νεοπλατωνισμό, να αναπαραστήσει τα πράγματα όπως φαίνονται και κατά τη δική του εκτίμηση όπως είναι αφού στοχεύει στον ορισμό της ουσίας των πραγμάτων. Έτσι δημιουργεί αυτόνομο ζωγραφικό χωρόχρονο ( εικονική πραγματικότητα) για όσα εικονίζει πιστεύοντας πως έτσι φτιάχνει μια πιστή αναπαράσταση, ένα αυθεντικό αντίγραφο του πραγματικού. Αντιγράφει όλα όσα βλέπει πιστά μέχρι και την τελευταία λεπτομέρεια, όλα όσα χαρακτηρίζουν το εικονιζόμενο αδυνατώντας να διακρίνει ανάμεσα σε χωριστά και αχώριστα υποστατικά ιδιώματα, σε συμβεβηκότα δηλαδή σημαντικά και λιγότερο σημαντικά. Έτσι κάθε ρυτίδα, κάθε τρίχα που κινείται με τη φορά και την ένταση του ανέμου είναι σημαντική αφού χαρακτηρίζει τό εικονιζόμενο προσωπο αυτή τη στιγμή. Φτιάχνει ένα πιστό αντίγραφο, μια προσωπογραφία. Χάνει όμως κάτι πιό σημαντικό. Χάνει το Όλον και κυρίως, εισάγοντας την αποσπασματικότητα,  αδυνατεί να βρεί τις σχέσεις των πραγμάτων. Έτσι δεν μπορεί να δεί τη συνέχεια. Μένει σε μιά ουτοπική αναζήτηση μιας υποθετικής καθαρής  “Αλήθειας” χάνοντας το γίγνεσθαι, τη δυναμική δηλαδή πορεία των πραγμάτων που δεν κρίνεται στατικά αλλά δημιουργικά, δηλαδή ποτέ. Στη δυναμική αυτή πορεία απλά μετέχει κανείς και γίνεται μέρος της η στέκεται απέναντι της και κρίνει μένοντας έξω απο το γίγνεσθαι..

Η Βυζαντινή ζωγραφική είναι αφαιρετική. Λειτουργικά όμως αφαιρετική. Πρικειμένου να εικονίσει την πραγματικότητα αφαιρεί στοιχεία της, την ελαφραίνει, την απαλάσσει απο όλα εκείνα που δεν χρειάζονται. Την κάνει λειτουργική, ικάνη δηλαδή να παράξει κοινότητα, λεω-λαό, να δομήσει σχέσεις και άρα να υπερβεί την ψευδαίσθηση της αναπαράστασης και της πιστής αντιγραφής της πραγματικότητας.. Η Βυζαντινή ζωγαρφική δεν ζητά να φτάσει στην “αλήθεια” των πραγμάτων αλλά στο να δείξει τις σχέσεις μεταξύ των πραγμάτων και να φανερώσει τη μυστική πολλές φορές ενότητα που κρύβεται πίσω απο τη  φαινομενική ανισορροπία η την αντίθεση και την ετερότητα. Έτσι δεν διορθώνει τα λάθη, δεν αγωνίζεται να φτάσει σε μαθηματκά υπολογισμένες αρμονικές σχέσεις, ούτε θέλει να πλησιάσει την “ορθόδοξη” γραμμική προοπτική της Αναγέννησης, την constructiva corretta του Αλμπρεχτ Ντύρερ και του Μπρουνελέσκι. Απλώνει πράγματα πάνω σε επίπεδο κάμπο και πασχίζει να βρεί το ρυθμό τους , τις μυστικές δηλαδή κινήσεις –ενέργειες που πρέπει να γίνουν ώστε όλα τα ετερόκλητα στοιχεία να βρουν κοινό λόγο και να αποτελέσουν ενότητα, το μεγάλο ζητούμενο. Κι αφού αυτήν την ενότητα την αγγίξει ο ζουγράφος και την κάνει αισθητή με μέσα ζωγραφικά, δηλαδή χρώματα λαμπρά και στίλβοντα και με γραμμές ελασματικές πού δεν έχουν αρχή και τέλος, γραμμέςπου αλληλοπεριχωρούνται, τότε φροντίζει τη ζωγραφιά του να την αναφέρει στον θεατή του, στην κονότητα δηλαδή των θεατών που αποτελεί και τον τελικό λόγο της δημιουργίας του. Έτσι το έργο του δεν έχει στόχο να συλλάβει, ούτε να συμβολίσει κάποια ιδεαλιστικού τύπου αλήθεια, ούτε να υπάρξει ως “πιστό και αυθεντικό” υποκατάστασο του φαινομένου. Τό έργο του δεν είναι μιά καθαρή, σωστή κατασκευή που ορίζει την ουσία της πραγματικότητας και την ΑΛΗΘΕΙΑ. Το έργο του είναι εύσχημος τρόπος ύπαρξης των σχέσεων που συναπαρτίζουν τη ζωή ως κοινωνία. Το έργο του δεν είναι μήτε σωστό ούτε λάθος.  Δεν λέει κάποια αλήθεια. Είναι το ίδιο το γεγονός αλλά ταυτόχρονα είναι και πρόταση για τον τρόπο ύπαρξης του γεγονότος ΩΣ ΠΡΟΣ της κοινότητας. Για τούτο το έργο του είναι εικόνα της ζωής ως ενότητας κι όχι ως αποσπασματική αναπαράσταση πεθαμένων μερών που δεν έχουν σχέση με το Όλον.

            Η Βυζαντινή ζωγραφική είναι τρόπος οργάνωσης των πραγμάτων τέτοια που δείχνει πράγματα κι όχι ιδέες και ακόμη πιό πολύ δείχνει τις σχέσεις τους. Με τους όρους αυτούς η Βυζαντινή ζωγραφική αντέχει όχι μόνον να δείχνει τα πράγματα γυμνά, δίχως τις πολλές υποστατικές λεπτομέρειες τους δηλαδή, που μόνον να παραπλανούν το μάτι μπορούν , αλλά μπορεί κάτι περισσότερο. Βαστά να παραδεχτεί και να δείξει τη ρευστότητα των πραγμάτων μέσα στην  σταθερότητα της πραγματικότητας.  Έτσι ο άγγελος στην εικόνα του Ευαγγελισμού που γιορτάζουμε σήμερα εικονίζεται πάντα με κινήσεις τέτοιες ώστε να φαίνεται πως έρχεται αλλά δεν φτάνει ποτέ. Κι ενω δε φτάνει ποτέ είναι πάντα εδώ. Κίνηση εν στάσει και στάση εν ακινησίᾳ. Τό μαθημα του ελληνικού ρυθμού, της οδού δηλαδή που ο ελληνικός τρόπος διάλεξε για να συμφιλιώσει την σταθερότητα και την τρεπτότητα, το φευγαλεό του κόσμου και την αιωνιότητά του. Έτσι δεν είναι παράδοξο πλέον στην ιστορία η τρεπτότητα της ΥΠΟΣΤΑΣΗΣ και είναι διαχειρίσιμη και μπορεί να συνυπάρχει μέ τη σταθερότητα της ΟΥΣΙΑΣ. Κι ο τρόπος ο ελληνικός δεν ζητά να απαλλαγεί απο την φαινομενική αυτή αντιθεση αλλά την κάνει δομικό συστατικό της τέχνης του και παράγει έργα σχετικά, όπου όλα δηλαδή τρέπονται ως προς όλα και η σταθερότητα προκύπτει μέσα απο τις ποιότητες των σχέσεων  αυτών.

Η βυζαντινή ζωγραφική είναι μάθημα για να αντέξουμε το συναμφότερο μέσα στην ιστορία, να μη ζητάμε μανικώς να καθαρίσουμε τον “κόσμο απο τους κακομούτσουνους”, να μη ζητάμε τη σχολαστική ουσιοκεντική κάθαρση και τον προτεσταντικό πουριτανισμό.

            Το 1821 δεν έχει αλήθεια. Είναι γεγονός που έγινε και γίνεται.  Δεν τελείωσε αλλά τελειούται αφού εγκαινίασε μια σειρά σχέσεων και  μια πορεία που όλοένα πάει κι όλοένα γυρνά στα ίδια. Το 1821 είναι ένα λερωμένο λευκό, μια κεκραμένη πραγματικότητα όπως όλα μεσα στην ιστορία του ανθρώπου. Ποιός ο λόγος να ζητά κανείς μιαν νατουραλιστική αναπαράσταση, ένα αυθεντικό πορτραίτο, μια πιστή μίμηση της ουσίας του; Όλα είναι εκεί όπως σε κάθε ιστορικό γεγονός όπως σε κάθε ανθρώπινο πρόσωπο. “Άγγελικό και μαύρο ´φως”. Προθέσεις καλές που γίνονται την αλλη στιγμή η και ταυτόχρονα τιποτένιες και φτηνές, χέρια που πολεμούν να λευτερώσουν και μαζί βιάζουν για ένστικτα ταπεινά, μάτια απου βλέπουν με δάκρυα νόστου τη λευτεριά και μαζί φθονούν και αγριεμένα κοτάζουν για να  σκοτώσουν για λίγα γρόσια και τούρκικο παρά. Όλα είναι έδω μες στον ανοιχτά και ρευστό χωρόχρονο αυτό. Γεγονότα θαμπά, προθέσεις θολές,  μια τρεπτότητα δυναμική που δεν χωρά σε κουτιά και σε ράφια τακτοποιημένα. Όλα είναι εδώ μικτά μυρωμένα από  ένα μνημόσυνο εκκλησιαστικό για ένα συγχώριο για μια ανάπαυση παντοτινή. Ευχόμεθα υπέρ της συγχωρήσεων των αμαρτιών όσων παολέμησαν και σκότωσαν και όλων εκείνων που ηρωικά μας λευτέρωσαν.  Παραδεχόμαστε,  με ρεαλισμό αφάνταστο σε άλιβάνιστους, πως εκείνοι οι αγωνιστές δεν ήταν άγιοι αλλά άνθρωποι πεπτωκότες αμαρτωλοί, κεκραμένοι, μικτοί, λουσμένοι με αγγελικό και μαύρο φως.

            Και μόνον εκεί στην άκρια , σε ξεχασμένη γωνία νεομάρτυρες λαμπροί, νέφος καθάριο έρχεται απ τη γή και τον ουρανό.  Ιωάννης ο ράπτης παιδίον νέον, Γιώργης ο Χιοπολίτης, Νικήτας ο Νισύριος, Τριαντάφυλλος ο ναύτης, Ιωάννης Μονεμβασιώτης, δεκάξι χρονών παιδί, Κυράνννα απο το Ζαγκλιβέρι, Ελένη απο τον Πόντο, Κωνσταντίνος ο Υδραίος, Γιώργης φουστανελλάς απο τα Γιάννενα….Προσωπα λιτά, κεκαθαρμένα, απλά που έχυσαν το αίμα τους όχι απο μίσος στον έχθρό, όχι για να ελευθερώσουν μιά πατρίδα-κλάσμα της οικουμένης κι αυτή- αλλά για να ενώσουν τον κόσμο και τη ζωή. Έχυσαν το αίμα τους για την αγάπη του Χριστού και , κατά τον τρόπο που δίδαξε εκείνος, με αγάπη για τον ίδιο τον έχθρό, το ακρότατο της πλάσης άκρο δηλαδή. Οι νεομάρτυρες. Αυτός είναι ο  κόσμος μας φίλοι αγαπητοί και μέτρο και οδοδείχτης για τον Ουρανό, και για μια πρόγευση παράδεισου στη γή. 

Χρόνια πολλά και με σχωρνάτε επειδή με τη ζωγραφική μετρώ τον κόσμο μας και ωραίο τον βρίσκω πάντα και για τούτο θρηνώ…

                                                                                                            25-3-2011

ΑΓΙΟΣ ΙΩΑΝΝΗΣ Ο ΘΑΣΣΙΟΣ, Ο ΡΑΠΤΗΣ, ΑΥΓΟΤΕΜΠΕΡΑ ΣΕ ΞΥΛΟ.