Ένα νόημα στη ζωή: "Ο Θεός είναι μόνον αγάπη"

Fr. Roger, de Taizé Ο Θεός είναι μόνον αγάπη (Dieu ne peut qu’ aimer, Ed. Atelier et Presses  de Taizé, France 2001), μτφ Πέτρος Ανδριώτης (2010), επιμέλεια Δήμητρα Κούκουρα, εκδ. Μπαρμπουνάκη, σελ. 105, Θεσσαλονίκη 2015.

           

Olivier Clément, Ταιζέ, Ένα νόημα στη ζωή (Taizé, Un sens à la vie, Ed. Atelier et Presses  de Taizé, France 1997), μτφ Καίτη Χιωτέλλη, Εκδ. Μαΐστρος, σελ. 96, Αθήνα 2015.

          Ζώντας σε εποχές ομολογιακής αγριάδας, η ανάγνωση βιβλίων με θέμα την εν Χριστώ αγάπη, τη συνύπαρξη, το διαχριστιανικό διάλογο και την οικουμενικότητα του Χριστιανισμού, σε κάνουν κατ' αρχήν να αισθάνεσαι παράξενα. Μετά το πέρασμα λίγων σελίδων, η αίσθηση ότι “μάλλον εδώ βρισκόμαστε” αρχίζει και σε διακατέχει. Το να εκφραστείς δημόσια όμως παραμένει ένα στοίχημα. Και ασφαλώς δεν είναι η ομπρέλα της Σύναξης ή του προσωπικού σου ιστολογίου που πρέπει να σου δώσει θάρρος, όσο εκείνη η αγανάκτηση που νιώθεις συχνά όταν διαπιστώνεις ότι εντός της Εκκλησίας υπάρχουν σοβαροί άνθρωποι, καλλιεργημένοι και ευαίσθητοι κληρικοί, θεολόγοι και απλοί πιστοί οι οποίοι όμως προτιμούν να ασχολούνται με την τέχνη, τη λογοτεχνία ή ακόμη και την ακαδημαϊκή θεολογία αλλά με τρόπο επιμελημένα δυσνόητο, παρά να έρθουν σε οποιαδήποτε επαφή με τους θεμελιοκράτες, τους παραδοσιοκράτες και τους έξαλλα φωνασκούντες, ομολογιακά ορθόδοξους επισκόπους ιερείς και λαϊκούς που κυριολεκτικά ουρλιάζουν για μια πούρα ορθοδοξία που είτε είναι λάθος, είτε δεν υπήρξε ποτέ. Περιττό να σχολιαστεί μετά απ' αυτά η ποιότητα της κατήχησης και της διαποίμανσης του λαού.

          Κι όμως στα πρώτα αποστολικά χρόνια, αντίστοιχη και πιο έντονη αγριάδα κυριαρχούσε από τους Ιουδαιοχριστιανούς που απαιτούσαν από όλους τους εξ εθνικών χριστιανούς την τήρηση του ιουδαϊκού νόμου και την περιτομή. Το παράδειγμα του αποστόλου Παύλου στην εποχή αυτή φαντάζει ως η απάντηση στις φοβίες και τις αναστολές τις οποίες περιγράψαμε παραπάνω. Φώναξε, τσακώθηκε (ακόμη και με τον Πέτρο) κήρυξε, επισκέφθηκε εκκλησίες και ουδόλως κάθισε στη βολή του.

          Τούτες οι γραμμές γράφονται κατά τις ημέρες που ξεκίνησε τις εργασίες της η Μεγάλη και Αγία Σύνοδος των Ορθοδόξων Εκκλησιών στην Κρήτη, ύστερα από τη μελέτη δυο μικρών πλην εξαιρετικών σε λόγο και μαρτυρία βιβλίων, αυτών του αδερφού Ροζέ Ο Θεός είναι μόνον αγάπη (εκδ. Μπαρμπουνάκη) και του Ολιβιέ Κλεμάν Ταιζέ, ένα νόημα στη ζωή (εκδ. Μαΐστρος).

          Κατ' αρχήν μιλούμε για την αδελφότητα του “Ταιζέ”, μια μοναστική κοινότητα ρωμαιοκαθολικών μοναχών που ιδρύθηκε από τον ελβετικής καταγωγής αδερφό Ροζέ μεσούντος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, από μόνη την πεποίθηση ότι πρέπει να βοηθηθεί ο κόσμος που δοκιμαζόταν είτε διωκόμενος άμεσα από τους ναζί, είτε για λόγους αδερφικής συμπαράστασης στην πείνα και τον ανθρώπινο πόνο. Ο οικισμός του Ταιζέ, ένα μικρό χωριό που βρίσκεται σχεδόν πάνω στο πάλαι ποτέ σύνορο της γερμανοκρατούμενης Γαλλίας με την “ελεύθερη” νότια Γαλλία της κυβέρνησης του Βισύ, προσέφερε το κατάλληλο μέρος για να δραστηριοποιηθεί ο “ανήσυχος” αδερφός Ροζέ που είχε ως τάμα την διακονία κάθε αναγκεμένου, ακόμη και αλλοεθνή ή αλλόδοξου αδερφού.

Μετά το τέλος του πολέμου, ο αδερφός Ροζέ αφενός οργάνωσε τη μοναστική αδελφότητά του, αφετέρου δραστηριοποιήθηκε στην ίδρυση παράλληλου συλλόγου για τη φροντίδα είτε στο ορφανό από τον πόλεμο παιδί, είτε ακόμη και στον αδύναμο αιχμάλωτο Γερμανό. Από το 1949 οι αδελφοί της μοναστικής κοινότητας άρχισαν να αυξάνονται, ενώ ο ηγούμενος αδερφός Ροζέ συνέγραψε τον περίφημο πνευματικό κανόνα της κοινότητας εκφράζοντας για τους αδελφούς του το “ουσιώδες που επιτρέπει την κοινοτική ζωή”.

Η μοναστική κοινότητα του Ταιζέ σήμερα αποτελείται από μια εκατοστή περίπου αδελφών, ρωμαιοκαθολικών αλλά και προτεσταντών διαφόρων παραδόσεων, προερχομένων από δεκάδες κράτη. Στα μάτια ενός απροκατάληπτου χριστιανού, η κοινότητα αυτή φαντάζει ως μια χειροπιαστή προσπάθεια έμπρακτης συμφιλίωσης μεταξύ διηρημένων χριστιανών και λαών. Τούτη την κοινότητα ως πραγματικό νόημα ζωής περιγράφει ο μακαριστός ορθόδοξος θεολόγος της δύσης Ολιβιέ Κλεμάν στο μικρό πλην μεγαλειώδες πόνημά του: «Η ίδρυση του Ταιζέ συγγενεύει με τον οικουμενισμό στα στρατόπεδα συγκέντρωσης, έναν οικουμενισμό βιωμένο ως αμοιβαία διακονία, ως ελπίδα αξεχώριστη από την προσευχή και την αγάπη. Η κοινότητα μεγάλωσε, χωρίς προμελέτη, σαν ένας ζωντανός οργανισμός, μαγιά που ζυμώνει λίγο λίγο το φύραμα της ιστορίας. (…) Στο Ταιζέ, άνθρωποι νέοι, γεμάτοι ζωή, ελευθερώνονται από τις ειδωλολατρείες του κόσμου τούτου, ώστε να είναι διαθέσιμοι για τον Θεό και για όλα αυτά τα νιάτα στα οποία προσφέρουν μια φιλία ανιδιοτελή. Βρίσκονται εδώ «χωρισμένοι απ’ όλους και ενωμένοι με όλους» (Κλεμάν σελ. 14-15). Στο Ταιζέ, οι μοναχοί αν και ανήκουν σε διάφορες ομολογίες εντούτοις ζουν με τη βεβαιότητα της μίας και αδιαίρετης Εκκλησίας, ζουν και εργάζονται μαζί διότι έχουν την πεποίθηση ότι ο Χριστός καταρρίπτει κάθε διαχωριστικό τείχος. Λέει χαρακτηριστικά ο Κλεμάν «οι σημερινοί νέοι έχουν κουραστεί ν’ ακούν λόγους, διψούν για γνησιότητα. Είναι μάταιο να τους μιλά κανείς για κοινωνία αν δεν μπορεί να τους δείξει ένα χώρο όπου αυτή η κοινωνία αναπτύσσεται. Έναν χώρο όπου σε δέχονται όπως είσαι, χωρίς να σε κρίνουν, όπου δεν σου ζητούν δογματικό διαβατήριο, χωρίς να κρύβουν ωστόσο πως συγκεντρώνονται γύρω από τον Χριστό και πως ένας δρόμος αρχίζει εκεί για όποιον το θέλει. Στο Ταιζέ ανακαλύπτει κανείς ένα χριστιανισμό μεταϊδεολογικό» (Κλεμάν σελ. 16).

Ο ιστορικός ηγούμενος της αδελφότητας, ο αδερφός Ροζέ, στο μικρό βιβλίο του που εξέδωσαν οι εκδόσεις Μπαρμπουνάκη, δίνει με μικρά κεφάλαια / κείμενα (2-3 σελίδες έκαστο) τη μαρτυρία τούτου του αγώνα. Και μόνη η κεφαλαιοποίηση του μικρού του βιβλίου είναι δηλωτική της μαρτυρίας του: «Υπάρχουν άραγε πραγματικότητες που κάνουν ωραία τη ζωή;», «Το μυστήριο της παρουσίας», «Ο Θεός μας αγαπά με μια αιώνια αγάπη»,  «Η πνοή μιας εμπιστοσύνης», «Θεραπεία καρδιάς», «Ο Θεός προσφέρει μόνον την Αγάπη», «Ελπίδα κοινωνίας», «Από την αμφιβολία στην ταπεινή εμπιστοσύνη».

Τα κείμενα του μακαριστού πλέον πατρός Ροζέ διακρίνονται από απλότητα. Η ουσιαστική σημασία τους όμως βρίσκεται στην πρόδηλη διάθεση για διαρκή μαρτυρία, στην αίσθηση της μόνιμης εκκλησιαστικής αποστολής. Η συνεχής έκφραση της προσωπικής εμπειρίας του μακαριστού πατρός, δίνει αυτήν την χειροπιαστή δύναμη στο μικρό τούτο βιβλιαράκι: «Ανατροπές του ευαγγελίου στη ζωή μας: δια του Αγίου Πνεύματος, ο Χριστός έρχεται να διεισδύσει σε αυτό που μας ανησυχεί. Κατορθώνει το ακατόρθωτο, σε σημείο που τα σκοτάδια μπορεί να φωτιστούν με την παρουσία Του. Όταν πυκνώνει η νύχτα, η αγάπη του Χριστού γίνεται φωτιά. Πυρακτώνει τα κάρβουνα που ήταν αναμμένα κάτω από τη στάχτη. Χριστιανοί όπως ο άγιος Ιωάννης του Σταυρού ή η αγία Θηρεσία της Άβιλα ξεκίνησαν αρκετά αργά μια νέα ζωή πίστης. Μιλούν για φωτιά που άναψε με όλα τα αγκάθια του παρελθόντος τους. (…) Δεν γνωρίζω αν μπορώ να δείξω το δρόμο προς τον Θεό. Αλλά, στην προχωρημένη ηλικία που βρίσκομαι, μπορώ να μιλήσω για την προσωπική εμπειρία που σημάδεψε ολόκληρη τη ζωή μου. Όταν ήμουν νέος, για πολλά χρόνια παρέμενα ακίνητος από φυματίωση των πνευμόνων, που παρατάθηκε λόγω μιας σοβαρής υποτροπής. Είχα το χρόνο να διαβάσω, να στοχαστώ, και να ανακαλύψω το κάλεσμα του Θεού: μια αποστολή που θα μπορούσε να διαρκέσει όλη τη ζωή. Όταν ο θάνατος φαινόταν πως πλησίαζε, το προαισθανόμουν: περισσότερο από το σώμα, αυτό που καταρχάς έχει ανάγκη θεραπείας είναι το εσωτερικό του εαυτού μας. Και η θεραπεία της καρδιάς έγκειται πριν απ’ όλα σε μια ταπεινή εμπιστοσύνη στον Θεό. Τα χρόνια της αρρώστιας μού επέτρεψαν να καταλάβω πως η πηγή της ευτυχίας δεν βρίσκεται ούτε στα πολύτιμα δώρα, ούτε στις μεγάλες ανέσεις, αλλά στην ταπεινή δωρεά του εαυτού μας, για να μπορούμε να κατανοούμε τους άλλους με την καλοσύνη της καρδιάς. Σιγά-σιγά, αντιλήφθηκα ότι και από μικρά παιδιά ή νέους ταπεινωμένους είναι δυνατό να αποδεσμευθούν δημιουργικές δυνάμεις. (…) Ο Θεός μας δίνει τη δυνατότητα να αναγεννηθούμε εν Αυτώ, όταν υποδεχόμαστε μέσα μας την εμπιστοσύνη και τη συγχώρησή του. Αν αφήσουμε τον εαυτό μας να περιβληθεί με τη συγχώρηση, όπως περιβαλλόμαστε με ένα ένδυμα, θα προγευθούμε μία λάμψη μέσα στη νύχτα μας» (fr. Roger, σελ. 61-63).

Τούτη τη δημιουργική απλότητα και τη λάμψη της αδελφότητας του Ταιζέ, την αντιλαμβάνεται πολύ καλά ο Ολιβιέ Κλεμάν και την αναδεικνύει σε ένα θριαμβικό ύμνο θεολογίας. Στα 7 κείμενα – σημειώματά του, κεφαλαιοποιεί με τα μάτια ενός Ορθόδοξου όλη τη δύναμη της μαρτυρίας τούτης της ενεργούς αδελφότητας. «Η κλήση ακριβώς της Εκκλησίας είναι αυτή: να κάνει να αναβλύσει αυτό το κύμα φωτός, ειρήνης και αγάπης. Στο Ταιζέ, δεν παύουν να υπενθυμίζουν ότι η Εκκλησία είναι ένα ‘μυστήριο κοινωνίας’. Και αυτό το ‘μυστήριο κοινωνίας’ είναι πριν απ’ όλα το τριαδικό μυστήριο. Ο Θεός είναι ‘κοινωνία’: είναι ένας και είναι επίσης μέσα στον ίδιο τον εαυτό του το μυστήριο του άλλου, έτσι ώστε να  υπάρχει μέσα του η δόνηση της αγάπης» (Κλεμάν σελ. 69). «Οι αδελφοί του Ταιζέ δεν θέλησαν ποτέ να δημιουργήσουν ένα κίνημα επικεντρωμένο στην κοινότητα. Αντίθετα, χωρίς να κρατούν τους νέους για τον εαυτό τους, τους παροτρύνουν να είναι φορείς ειρήνης, συμφιλίωσης και εμπιστοσύνης στις πόλεις τους, στα πανεπιστήμιά τους, στους χώρους εργασίας τους και στις τοπικές εκκλησίες τους. Αυτή η εντελώς ανιδιοτελής φιλοξενία είναι κάτι απόλυτα θεμελιακό για τους νέους. Θα ήθελα να τονίζω πόσο αυτό μετράει για τους ορθόδοξους νέους που πηγαίνουν στο Ταιζέ. Πρέπει πράγματι να ξέρει κανείς ότι η ορθόδοξη Εκκλησία είναι μια Εκκλησία τρομερά πληγωμένη στη διάρκεια της ιστορίας, μια Εκκλησία που υπέφερε, συχνά από τη Δύση και από το δυτικό χριστιανισμό στις μορφές ισχύος του, δηλαδή από τον μη-χριστιανισμό. (…) Είναι πολύ σημαντικό το γεγονός ότι οι ορθόδοξοι χριστιανοί πηγαίνουν στο Ταιζέ. Αισθάνονται ότι εκεί τους δέχονται, τους σέβονται, τους αγαπούν. Βρίσκουν εκεί μια Δύση που δεν θέλει να τους κατακτήσει, να τους προσηλυτίσει, που δεν θεωρεί τον εαυτό της ανώτερό τους, αλλά που περιμένει κάτι από τη μαρτυρία τους. Η μαρτυρία τους είναι εξαιρετικά σημαντική για όλους, και ταυτόχρονα θα μπορέσουν να ανακαλύψουν ότι και οι άλλοι είναι χριστιανοί, ότι υπάρχει μια βαθιά χριστιανική ζωή στη Δύση, μια μυστική κοινωνία αγίων που προχωρεί μπροστά». (Κλεμάν σελ. 71-72).

Περισσότερες λέξεις από μέρους μας, ενδεχομένως θα άλλαζαν τον χαρακτήρα βιβλιοπαρουσίασης του παρόντος σημειώματος. Είναι απαραίτητη όμως η έκφραση ευχαριστίας προς τους εκδότες, τους μεταφραστές και επιμελητές των δυο αυτών σημαντικών βιβλίων.

Γιάννης Θ. Τοπαλίδης

Εκπαιδευτικός Γαλλικών & Μουσικής σε Γυμνάσια της Κω

Μ. Α. Ορθόδοξης Θεολογίας.

Κείμενο που δημοσιεύτηκε ως βιβλιοκριτικό σημείωμα στη Σύναξη τ. 139, Ιούλιος-Σεπτέμβριος 2016.